Diferencia entre revisiones de «Escaques»

Contenido eliminado Contenido añadido
m r2.7.1) (Robot Adhibito: fy:Skake
s'ha d'escribir ''peyón'' porque provién de ''peDone'', como ''creyer'' de creDere. N'estos casos como en REGALE > reyal escribimos con -y- epentica
Linia 3:
L''''axedrez''' ye un [[chuego]] [[Chuegos de mesa|de mesa]] orichinario de [[Persia]], encara que as suyas radices se pueden trobar en o ''[[xaturanga]]'' que se chugaba dende o [[sieglo VI aC]] en o territorio de l'actual [[India]]. A traviés de Persia o chuego plegó a la resta d'os territorios que heba conquiesto o [[Islam]], ta dimpués estendillar-se por [[Europa]]. A versión que se fa servir actualment desciende dreitament de l'adaptación feita en o sudueste d'Europa (mas especificament en a [[peninsula iberica]]) d'a versión arabe d'o chuego (conoixita como ''[[xatranj]]''), con uns regles que se fixoron en o [[sieglo XIV]].
 
Ye un chuego de mesa por turnos, a on i chuegan dos chugadors. Se chuega en un tablero [[quadrato]] con 64 casillas (8 d'amplaria por 8 de longaria), tenendo cada chugador un conchunto de piezas (tamién clamatas ''escaques'') igual encara que de diferent color (gosan estar blancas ta l'un y negras ta l'atro), piezas que tienen unas funcionalidatz diferents: [[rei (axedrez)|rei]] (una pieza), [[Reina (axedrez)|reina]] (una pieza), [[alfil]] (dos piezas), [[Caballo (axedrez)|caballo]] (dos piezas), [[Torre (axedrez)|torre]] (2 piezas) y [[PeónPeyón|peonspeyons]] (8 piezas), con un total de 16 piezas. Cada chugador chuega por turno, podendo mover nomás que una pieza d'o tablero mientres o suyo turno. L'obchectivo d'o chuego ye de matar a o rei de l'atro chugador, en a chugata conoixita como "mate", sin que importen as piezas de cada chugador que se pierdan (u se "maten") mientres a partita. Tamién ye posible pactar entre os chugadors una situación d'empatz ("tablas"), en a quala no gana dengún d'os chugadors, y tamién ye posible l'albandón d'un chugador antis de rematar a partita quen veye que no ye posible de ganar-la. Bi ha una muit ampla elaboración teorica sobre as formas de chugar, analizando-se bellas chugatas, que tienen nombres propios, y fendo-se servir una [[estratechia]] (l'axedrez no ye en realidat so que un [[Chuegos d'estratechia|chuego d'estratechia]], a on a suerte no existe) determinata que en os chugadors expertos por un regular ye basata en ixas elaboracions teoricas.
[[Imachen:Kempelen chess1.jpg|left|thumb|''[[O Turco]]'', un automata chugador d'axedrez.]]
Ye hue uno d'os chuegos de mesa mas conoixitos y practicatos, estando federatos en asociacions de chugadors alto u baixo 7,5 millons de presonas. D'antis mas se gosaba chugar presencialment, pero quan amanixió o correu tamién se feban partitas d'o chuego por correspondencia, una practica prou estendillata con as nuevas tecnolochías, que permiten chugar por [[Internet]] u a traviés d'o [[correu electronico]]. Antiparte, dende o [[sieglo XIX]] s'establioron as primeras competicions internacionals d'axedrez, organizatas por as federacions d'o chuego, considerando-se que o primer campeón mundial d'axedrez estió [[Wilhelm Steinitz]]. Actualment, a mayor competición internacional ye a [[Olimpiada d'axedrez]], una competición de traza bianual organizata por a [[Federación Internacional d'Axedrez]] (FIDE por as suyas sieglas en [[Idioma francés|francés]], ''Fédération Internationale des Échecs'', establita en [[1924]]). En [[2001]] o [[Comité Olimpico Internacional]] reconoixió l'axedrez como un [[esporte]]. Antiparte, o [[19 de noviembre]] de cada anyada ye o ''[[Día Internacional de l'Axedrez]]'', establito ta conmemorar a naixencia d'o chugador [[Cuba|cubano]] [[José Raúl Capablanca]], a qui se considera como uno d'os millors chugadors d'axedrez de totz os tiempos.
Linia 22:
=== A colocación d'as piezas en o tablero ===
[[Imachen:ChessStartingPosition.jpg|left|thumb|250px|Posición inicial d'as piezas en una partita.]]
En prencipiar una partita, cada chugador coloca as suyas piezas en o tablero en una forma identica: tenendo un quadro de color blanca a la suya dreita y un quadro de color negra a la suya cucha, coloca en a linia que tien mas amanata, de dreita a cucha, una [[Torre (axedrez)|torre]], un [[Caballo (axedrez)|caballo]], un [[alfil]], o [[rei (axedrez)|rei]], a [[Reina (axedrez)|reina]], un alfil, un caballo y una torre. Debant d'ista linia, coloca os 8 [[PeónPeyón|peonspeyons]].
 
=== Os movimientos d'as piezas ===
Linia 42:
O [[Caballo (axedrez)|caballo]] se desplaza en debuixando una letra "L" por o tablero, con un desplazamiento inicial de dos casiellas en linia recta ta dimpués desplazar-se enta dreita u enta cucha una casiella, fendo tot iste movimiento d'una vegata y estando amás a sola pieza que puet saltar dencima d'atras piezas, propias u de l'adversario.
 
==== PeónPeyón ====
Os [[PeónPeyón|peonspeyons]] nomás pueden desplazar-se en linia recta enta debant, una casiella per vegata, movendo-se siempre en dirección d'o campo de l'adversario y sin poder reblar mai. Si plega dica a zaguera linia d'o tablero, se diz que ''promociona'', ye decir, que se transforma en una qualsiquiera d'as atras piezas, a elección d'o chugador, con a excepción d'o rei, estando ista promoción no una facultat d'o chugador so que una obligación; por un regular os chugadors fan que o peón promocione enta [[Reina (axedrez)|reina]], en estar, como se veyerá dimpués, a pieza con millors capacidatz de movimiento. Bi ha tamién bells regles especials respective d'o movimiento d'os peonspeyons, que se destallan de contino.
 
En primeras, y excepcionalment nomás que en a primera chugata d'un peón, iste puet mover-se enta debant dos casiellas u una de sola. D'antis mas tamién se permeteba en ixa primera chugata desplazar enta debant dos peonspeyons una sola casiella, pero hue ixa norma ya no s'acepta.
 
Tamién ye especial o regle de captura de piezas por parte d'os peonspeyons, que no capturan a pieza de l'adevrsario que se troba en a casiella de debant, sino que pueden capturar as piezas de l'adversario que se troben en a renglera superior d'o suyo abance, pero en diagonal, a dreita u a cucha, estando asinas posible que o suyo abance quede bloqueyato por una pieza contraria.
 
Cal parar cuenta que, en aplicación d'o regle cheneral que diz que quan una pieza mata a una atra pieza de l'adversario ocupa a posición que ista teneba en o tablero, quan un peón propio fa ixo en realidat cambea a suya linia d'abance enta o campo contrario, podendo asinas haber-ie dos u mas peonspeyons en una columna d'abance.
 
Antiparte, existe un atro regle respective d'o movimiento d'un peón, que ye a dita [[captura a o trango]] y que s'escayece quan un peón debanta dos casiellas y queda en a casiella a o canto d'un peón de l'atro chugador. En ixas condicions, o chugador adversario no podría capturar a pieza propia, pero en iste caso se fa la ficción de que o peón no ha debantato dos casiellas, so que una, y se permite que l'adversario "minche" a pieza propia.
Linia 61:
A [[Reina (axedrez)|reina]] ye una pieza que puet desplazarse a dreita, a cucha, enta debant, enta dezaga u en diagonal a qualsiquier puesto d'o tablero que se trobe en ixa dirección.
 
Cal parar cuenta que se puet prencipiar a partita con una sola reina y plegar a tener-ne mas chugando entre as piezas propias, por promoción d'un u quantos peonspeyons.
 
==== Torre ====