Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

La linia Curzon ye una linia de demarcación u muga proposata mientres a Guerra ruso-polaca de 1919-1920 por o ministro d'Asuntos Foranos d'o Reino Uniu, Lord Curzon, como una posible linia d'armisticio entre Polonia a l'ueste y a Rusia a l'este. A nueva Unión Sovietica no acceptó iste plan Curzon, que no chugó asinas dengún papel en a fixación definitiva d'a muga entre os dos países en 1921 por a negativa de Polonia. En zaguerías, o Tractau de Riga de 1921 dixó a Polonia alto u baixo 135.000 km² de territorio a l'este d'a linia (a muga definitiva pasaba a una distancia d'arredol de 200 km a l'este d'a Linia Curzon).

A Linia Curzon en 1945.

Sindembargo, Stalin emplegó a existencia d'ista linia como un argumento en as suyas descusions con os Aliaus en 1942-1945 mientres a Segunda Guerra Mundial, mas que mas en a Conferencia de Yalta. Stalin, en as suyas descusions con os Aliaus, lis deciba que a Unión Sovietica no podeba acceptar menos territorio que o territorio que Lord Curzon ya li heba concedito en 1919.

Ista linia se correponde, alto u baixo, a la muga alcordata entre o reino de Prusia y l'Imperio Ruso en 1797, dimpués d'o Tercer reparto de Polonia, y yera amás a zaguera muga reconoixita por o Reino Uniu entre Polonia y Rusia. Antiparte, a linia Curzon teneba un trazato muit pareixito a la muga alcordata secretament entre a Unión Sovietica y o Tercer Reich en o dito pacto Molotov-Ribbentrop. Asinas, a linia que deseparaba as zonas d'ocupación sovietica y alemana dimpués d'a redota polaca en a invasión de Polonia en 1939 teneba globalment o mesmo trazato que a Linia Curzon, encara que con bellas diferencias arredol de Białystok a o norte y en Galitzia a o sud.

A Linia Curzon teneba dos versions: a versión «A» y a versión «B». A versión «B» dixaba Lwów (hue Lviv) a Polonia, mientres que a versión «A» d'a linia, que estió a versión emplegata en 1945 como base ta a muga definitiva entre Polonia y a Unión Sovietica (encara que con bellas chicotas diferencias) cedeba ista ciudat a la Unión Sovietica.

Ta la comprensión d'a polemica sobre l'atribución de Lwów a uno u atro país, cal parar cuenta de bels feitos:

Gosa decir-se que a Linia Curzon representaba una muga etnica ente a Polonia catolica a l'ueste y a Belarrusia y a Ucraína ortodoxas a l'este, ixa no yera a intención de Lord Curzon cuan proposó ista linia, y os suyos oríchens yeran nomás que diplomaticos y historicos (a tercera partición de Polonia). Sindembargo, sí que ye verdat que, con bellas excepcions, a Linia Curzon yera prou amanata a una linia de deseparación entre rechions de poblacions d'orichen etnico variato pero con predominancia de polacos a l'ueste y rechions de poblacions variatas pero a on os polacos yeran minoritarios a l'este.

Historia d'a Linia Curzon editar

Cuan remató a Primera Guerra Mundial, os Aliaus alcordoron o restablimiento d'un estato polaco independient, que caldría que se formase con territorios que dica l'inte heban perteneixito a los imperios ruso, alemán y austriaco. O Tractau de Versailles sinyato en 1919 nomás deciba respective d'a restauración de Polonia que a suya muga oriental sería «determinata ulteriorment». En ixas envueltas, os territorios situatos en as mugas de Polonia con os suyos vecins a l'este yeran habitatos por una población mezclata de polacos, lituanos, chodigos, ucraineses y belarrusos, encara que denguno d'istos grupos constituiba una población clarament mayoritaria en garra territorio homochenio. Asinas, en nombre d'os Aliaus, Lord Curzon proposó en 1920 una linia que, en pasando por Brest-Litovsk, marchaba dende Grodno dica Lwów, dixando ista zaguera ciudat a Polonia (a Linia "B" d'o plan). Sindembargo, una anyada dimpués, iste esquema fue modificato por un desconoixito funcionario d'o Ministerio d'Asuntos Foranos d'o Reino Uniu, fendo asinas que no s'atribuise a ciudat a Polonia. Iste feito estió determinant con posterioridat mientres as negociacions sobre a muga de Polonia que se facioron en a Conferencia de Teherán y en a Conferencia de Yalta en os anyos 1940

Con o esboldregamiento de l'Imperio Ruso y con a Guerra civil rusa que s'escaició dimpués d'a Revolución rusa de 1917, no heba en ixas envueltas garra Gubierno ruso estable con qui se podese negociar a muga oriental polaca. Sindembargo, uno d'os primers actos d'o nuevo Gubierno revolucionario ruso estió a denuncia publica d'os tractaus que heba sinyato l'Imperio Ruso con prusianos y austriacos ta repartir-sen Polonia; en consecuencia, churidicament ixo comportaba que Polonia recuperaba os territorios que teneba en 1772, cuan se facioron as particions. Pero tamién pasaba que o rechimen bolchevique ruso pretendeba invadir Polonia ta estendillar a revolución por o corazón d'Europa, mas que mas en a convulsa Alemanya de zaguerías d'os anyos 1910, cuan a Republica de Weimar no yera prou consolidata. En istas circunstancias, a guerra yera inevitable y en zaguerías esclatoron as hostilidaz a finals de l'anyo 1919.

En aviento de 1919, os Aliaus facioron ista declaración:

Os prencipals poders Aliaus y asociatos reconoixen que ye important de rematar tan pronto como siga posible con as condicions d'incertidumbre politica en as que a nación polaca se troba actualment y, sin prechuzgar as decisions que habrán en lo venidero de precisar as mugas orientals de Polonia, declaran por a present que reconoixen o dreito d'o Gubierno polaco, seguntes as condicions definitas d'antis mas por o Tractau con Polonia d'o 28 de chunio de 1919, a organizar una administración regular d'os territorios de l'antigo Imperio Ruso situatos a l'este d'a linia descrita debaixo. Os dreitos que Polonia siga capable d'establir en os territorios a l'este d'a dita linia son expresament reservatos.

En mayo de 1920, mientres a Guerra ruso-polaca de 1919- 1921, os bolcheviques teneban a superioridat y dentroron en o territorio polaco, plegando amán de Varsovia; en chulio, os polacos solicitoron a os Aliaus que intervenisen. L'11 de chulio, Lord Curzon of Kedleston proposó a o Gubierno sovietico un alto o fuego a o largo d'a linia que heban sucherito l'anyada anterior. Os sovieticos, en creyer que iban ganando a guerra, refusoron a propuesta y continoron con a guerra. Sindembargo, en agosto os sovieticos fuoron redotatos en as puertas de Varsovia, reblando y retirando-sen. Como consecuencia, sinyoron o Tractau de Riga en 1921, acceptando una muga situata muit a l'este d'a Linia Curzon, dixando a Polonia no nomás Lwów sino que tamién Wilno (hue Vilnius, en Lituania). En a rechión d'arredol de Wilno, dita Lituania Central, se fació en 1922 un referendum, que comportó que s'adhibiese a Polonia, d'alcuerdo con o 65 % d'os votos. Ista nueva muga polaco-sovietica fue reconoixita por a Sociedat de Nacions en 1923 y fue tamién refirmata por cuantos alcuerdos entre os dos países.

En o pacto Molotov-Ribbentrop, sinyato en agosto de 1939 entre Tercer Reich y a Unión Sovietica, istos dos países alcordaban repartir-sen Polonia, en fixando una linia marcata por o río San, o río Vistula y o río Narew. Cuan a Wehrmacht d'o Tercer Reich invadió Polonia en setiembre, prencipiando asinas a Segunda Guerra Mundial, l'Exercito polaco s'esboldregó, cesando a suya resistencia, y tropas de l'Exercito Royo sovietico aproveitoron ta dentrar en territorio polaco, anexionando-se os territorios que se trobaban a l'este d'a linia Curzon amás de Białystok y d'a Galitzia oriental, territorios que fuoron adhibitos a la Republica Socialista Sovietica de Belarrusia y a la Republia Socialista Sovietica d’Ucraína dimpués d'uns pseudo-referendums, y bels cientos de mils de polacos y chodigos fuoron deportatos enta l'este d'a Unión Sovietica. En chulio de 1941, con a invasión d'a Unión Sovietica en a Operación Barbarroya, istos territorios fuoron ocupatos por os alemans, que exterminoron a la mayor parte d'a población chodiga en l'Holocausto.

En 1944, as tropas sovieticas reconquirioron a Polonia oriental a los alemans. Alavez, en forma unilateral, a Unión Sovietica declaró que l'antiga frontera chermano-sovietica trazata en 1939 (ye decir, alto u baixo a Linia Curzon) se convertiría en a nueva muga entre a Unión Sovietica y Polonia, encara que ista vegata os sovieticos acceptaban que Białystok fese parte d'o territorio polaco. O Gubierno polaco exiliato en Londres s'oposó vigorosament, y en a Conferencia de Teherán y en a Conferencia de Yalta con Stalin tanto Winston Churchill como Theodore Roosevelt demanoron a Stalin que rectificase a suya posición, mas que mas respective d'a ciudat de Lwów, pero Stalin refusó de cambear-la. Asinas, a Linia Curzon modificata se convertió en a muga oriental definitiva de Polonia, y fue reconoixito asinas por os Aliaus en chulio de 1945.

Cuan a Unión Sovietica desapareixió en 1991 con a disolución d'a Unión Sovietica, a Linia Curzon se convertió en a muga oriental de Polonia con Lituania, Belarrusia y Ucraína.

Se veiga tamién editar