Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Un diftongo (d'o latín diphthongus, y iste d'o griego δίφθογγος) ye a unión de 2 vocals en una mesma silaba, estando lo menos una d'ellas feble (zarrada), igual tiene l'orden. Eixemplos: fiero, boira. Cuan se complegan tres vocals en una mesma silaba (seguindo l'orden zarrada-ubierta-zarrada), tenemos un triftongo, como en ueito. Un hiato se produz cuan se troban dos vocals fuertes, u cuan s'achuntan una fuerte y una feble y a vocal feble siga accentuada. Dos vocals fuertes adchacents no fan nunca un diftongo; se deseparan en silabas distintas.

En aragonés, as vocals ubiertas u fuertes (a, e, o) y as vocals zarradas u febles son (i, u). Os termins "ubierta" u "zarrada" fan mención a la posición d'os organos articulatorios.

Fonetica editar

Foneticament, as propiedaz d'as vocals cambean cuan son en contacto en un diftongo y la uno prene bellas trazas foneticas de la otro. Antiparte, cadaguna das vocals se gosa fer mas curta.

Menas de diftongos en aragonés editar

Formaus por dos vocals febles diferents editar

Istos diftongos, clamaus diftongos homochenios, se forman cuan s'achuntan as dos vocals febles (i, u):

  • [iu] como en piularpiu-lar
  • [ui] como en fuinafui-na

Formaus por una vocal fuerte y una feble editar

En achuntar-sen una vocal fuerte u ubierta (e, a, o) y una feble u zarrada (i, u), siempre que a feble no siga tonica (como en Caín), se fa un diftongo.

Pendendo en a secuencia d'as vocals en a silaba, se puet charrar de dos subtipos de diftongos:

Diftongos decreixients: formaus por una primera vocal fuerte y una segunda feble. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición ubierta enta unatra mas zarrada.

  • [ei] como en feitofei-to
  • [ai] como en aireraai-re-ra
  • [oi] como en boiraboi-ra
  • [au] como en maularmau-lar
  • [eu] como en yeuguaseu
  • [ou] como en prouprou

- Diftongos creixients: formaus por una primera vocal feble y una segunda fuerte. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición zarrada enta unatra mas ubierta.

  • [ie] como en anieblara-nie-blar
  • [ia] como en ansiasan-sias
  • [ia] como en ansiasan-sias
  • [iu] como en viudabiu-da
  • [ua] como en auguaau-gua
  • [uo] como en cuotacuo-ta
  • [ue] como en buenbuen
  • [ui] como en fuigofui-go