Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Charles Darwin
Información personal
Calendata de naixencia 12 de febrero de 1809
Puesto de naixencia Shrewsbury
Calendata de muerte 19 d'abril de 1882
Puesto de muerte Kent
Enterreco Abadía de Westminster
Alma Máter Universidat de Edimburgo y Universidat de Cambridge
Ocupación Biologo
Conchuche Emma Wedgwood (1808–1896)
Fillos 10 fillos entre éls George Howard Darwin (1845 - 1912) destacato astronomo.
Obras Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle.
On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life.
Sinyal

Charles Robert Darwin [tʃɑrlz 'dɑː.wɪn] (12 de febrero de 1809, Shrewsbury, Anglaterra - † 19 d'abril de 1882), biologo britanico. Establió los fundamentos d'a moderna teoría d'a evolución, plantiando lo concepto d'evolución d'as especies a traviés d'un lento proceso de selección natural.

Ista teoría fue recullita en o libro The Origin of Species (L'orichen d'as especies en aragonés), publicato lo 24 de noviembre de 1859. O suyo treballo tenió una gran influencia sobre as diferents disciplinas cientificas y o pensamiento moderno en cheneral y encara hue ye a base d'a Síntesi evolutiva moderna dita tamién a vegatas síntesi neodarwinista u Neodarwinismo que agrupa a teoria de la evolución de les especies per selección natural de Charles Darwin, la teoria chenetica de Gregor Mendel como base de l'herencio biolochico, la mutación chenetica aleatoria como fuent de variación y la chenetica de poblacions matematica.

Como reconoixencia a la excepcionalidat d'os suyos treballos, estió un d'os cinco personaches d'o sieglo XIX no perteneixients a la realeza d'o Reino Uniu honrau con funeral d'Estau,​ estando sepultau en l'abadía de Westminster, proximo a John Herschel y Isaac Newton.

Desembolique d'a teoría d'a evolución editar

Darwin fizo un viache de cinco anyatas en o baixel Beagle, que zarpó dende Anglaterra en 1831 ta fer unos estudios cartograficos en Sudamerica a on trobó confirmación y evidencias d'a evolución, en especial en as Islas Galapagos, a on trobó especies endemicas de cada isla: siet especies diferents de tortugas chigants y 14 especies de pinzons. Os pinzons estioron una parti fundamental d'o suyo estudio, cada especie de pinzón viviba en una isla y yera diferent d'a especie equivalent d'o continent adaptando-se a las condicions y minchar disponible en cada isla.

Cuan tornó t'Anglaterra editó, supervisó y colaboró en o libro Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle, a on expertos facioron descripcions d'as observacions feitas mientres as cinco anyatas de viache sin amostrar-ne garra conclusión. Ista publicación fue dividita en cinco parz:

  • Part 1. Fossil Mammalia, (1838 – 1840), escrita prencipalment por Richard Owen, (o prologo y a introducción cheografica y atras contribucions feitas por Darwin).
  • Part 2. Mammalia, (1838 – 1839) escrita prencipalment por George R. Waterhouse (A introducción cheografica y atras contribucions feitas por Darwin)
  • Part 3. Birds, (1838 – 1841), escrita por John Gould con contribucions de Darwin prencipalment sobre os habitos.
  • Part 4. Fish (1840 – 1842), escrita por Leonard Jenyns con contribucions de Darwin prencipalment sobre os habitos y rango.
  • Part 5. Reptiles (1842 – 1843), escrita por Thomas Bell con contribucions de Darwin prencipalment sobre os habitos y rango.

En 1838 Darwin escribiba y leyeba libros como os An Essay on the Principle of Population, escrito por o sociologo conservador Thomas Malthus. En ixe libro s'exposaba que en as poblacions humanas o numero d'individuos puyaba en progresión cheometrica, pero l'alimento disponible puyaba en progresión aritmetica. Con o tiempo se produce por fuerza una escaseza d'alimentos, y con ixo fambre, malautías y guerras. Malthus plegaba a la conclusión que una reproducción masiva conduce a la luita por a existencia. Como os recursos son limitatos, o numero d'individuos tamién en ye, estando os mes fuertes (u ricos) os que tienen mes descendencia viable, y por ixo os que consiguen tener mes descendients. Darwin estendilló esta ideya a atras especies y elaboró a teoría sobre a evolución: a mesma Naturaleza ye a que selecciona os individuos mes adaptatos y qui en descarta os mes febles: y evolución ye obra d'una selección natural que actua en dos sentitos complementarios: como porgadera d'as variants indeseyables y como incheniero de nuevas formas de ser vivos.

En 1858 recibió o manuscripto d'Alfred Russell Wallace, un naturalista anglés que estudiaba a flora y fauna de l'archipielago malayo. Darwin quedó sorpreso por veyer que Wallace resumiba en unas pachinas os prencipals puntos sobre a teoría d'a selección natural. Poco dimpués os dos publicaban un articlo en o que exposaban a teoría d'a evolución.

En 1859 Darwin dió a conoixer a suya teoría en o libro titulau On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life.

Reaccions editar

A publicación de On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, conoixito a sobén y simplament como The origin of species estió de interés internacional provocando muitos debates adintro d'a comunidat cientifica y en a comunidat relichiosa reflectatos en a prensa d'a epoca.

Obra editar

  • 1835 - Extracts from letters to Professor Henslow (edición privada)
  • 1836 - A Letter, Containing Remarks on the Moral State of Tahiti, New Zealand, &c. – del Capt. R. FitzRoy and C. Darwin, Esq. del H.M.S. 'Beagle.'
  • 1838-1843 - Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle: publicada dende 1839 dica 1843 varios autors, editata y supervisata por Charles Darwin, a mas a mas de contribuir en:
    • 1838 - Parte 1° N. 1 Fossil Mammalia, per Richard Owen (Preface and Geological introduction por Darwin).
    • 1838 - Parte 2° No. 1 Mammalia, per George R. Waterhouse (Geographical introduction i A notice of their habits and ranges por Darwin)
  • 1839 - Journal and Remarks, The Voyage of the Beagle, Journal of researches into the natural history and geology of the countries visited during the voyage of H.M.S. Beagle under the command of Captain Fiz Roy.
  • 1842 - The Structure and Distribution of Coral Reefs.
  • 1844 - Geological Observations of Volcanic Islands.
  • 1846 - Geological Observations on South America.
  • 1849 - Geology a A Manual of cientific enquiry; prepared for the use of Her Majesty's Navy: and adapted for travellers in general., John F.W. Herschel ed.
  • 1851 - A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes.
  • 1851 - A Monograph on the Fossil Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes of Great Britain
  • 1854 - A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Balanidae (or Sessile Cirripedes); the Verrucidae, etc.
  • 1854 - A Monograph on the Fossil Balanidæ and Verrucidæ of Great Britain.
  • 1858 - On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection (Extract from an unpublished Work on Species).
  • 1859 - The Origin of Species o On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life.
  • 1862 - On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects.
  • 1868 - Variation of Plants and Animals Under Domestication.
  • 1871 - The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex.
  • 1872 - The Expression of Emotions in Man and Animals.
  • 1875 - Movement and Habits of Climbing Plants.
  • 1875 - Insectivorous Plants.
  • 1876 - The Effects of Cross and Self Fertilisation in the Vegetable Kingdom.
  • 1877 - The Different Forms of Flowers on Plants of the Same Species.
  • 1879 - Preface and 'a preliminary notice en lErasmus Darwin d'Ernst Krause.
  • 1880 - The Power of Movement in Plants.
  • 1881 - The Formation of Vegetable Mould Through the Action of Worms.
  • 1887 - Autobiography of Charles Darwin. Editat por o suyo fillo Francis Darwin.
  • 1887 - Life and Letters of Charles Darwin, (ed. Francis Darwin).
  • 1903 - More Letters of Charles Darwin, (ed. Francis Darwin i A.C. Seward).

Honors editar

Se veiga tamién editar

Vinclos externos editar