Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Cazacos
қазақтар
Chinete cazaco
Población total
25.000.000
Rechions con comunidaz importants
Cazaquistán 13.300.000
Uzbekistán 5.000.000
China 3.000.000 - 5.000.000
Rusia 2.500.000
Mongolia 200.000
Turkmenistán 40.000 - 90.000
Aragón 24[1]
Idiomas
Cazaco, ruso
Relichión
Islam
Pueblos relacionaus
kirguizes, caracalpacos, nogais, baixkirs

Os cazacos (en cazaco қазақтар) habitan Cazaquistán y zonas mugants de Rusia, Uzbekistán, Mongolia, Xinjiang, y norte d'Afganistán. En 1989 bi heba uns 8.100.000 cazacos en l'antiga URSS, d'os que 6.700.000 viviban en Cazaquistán, on yeran o 40 % d'a población, en China bi n'ha d'alto u baixo un millón, os cazacos d'Afganistán son uns 3.000 refuchiatos d'a decada de 1920. En Mongolia se calcula que son unas decenas de mils. Charran una luenga turquica d'a branca quipchac y son musulmans sunnitas d'a escuela Hanafí. O modo de vida tradicional ye o pastoreyo nomada, encara practicato en China y Mongolia.

Etnonimo editar

Os cazacos siempre s'han autodenominato como Қазақтар (transliterable como qazaqtar), manimenos os rusos lis diciban kirguizes, y pa diferenciar-los d'os kirguizes verdaders, (a qui deciban kara kirguizes), tamién lis diciban a los cazacos kirguizes-kaisak.

En a epoca sovietica mes abanzata cuan a terminolochía yera mes establita o etnonimo fue trasliterato en ruso kazakh y no kazak como podeba esperar-se'n, pus asinas se feba millor distinción con os cosacos eslaus, con a mesma etimolochía.

Luenga editar

En l'antiga URSS s'escribiba en alfabeto arabe dica 1929, en alfabeto latino dica 1938 y dimpués con alfabeto cirilico. En China s'escribe en alfabeto latino dende a decada de 1950. Tienen una literatura escrita dende o sieglo XIX. A fins d'a decada de 1980 o 40 % d'os chóvens no sabeban charrar en cazaco.

Historia editar

Os cazacos fuoron islamizatos por a diaspora tartara de Siberia y Asia Central. En os sieglos XVIII y XIX as federacions cazacas cayoron baixo influencia rusa y o suyo territorio se convertió en part de l'Imperio Ruso. Dimpués d'a caita de l'Imperio Ruso bi habió un gubierno cazaco autonomo dica 1919. Os bolcheviques ocuporon cazaquistán y establioron a Republica Autonoma Socialista Sovietica de Kirguizistán, renombrata Republica Autonoma Socialista Sovietica Kazaca en 1925. En 1936 li dioron a categoría de Republica Socialista Sovietica. En o periodo sovietico y sociedat tradicional cazaca fue destruita. A prencipios d'a decada de 1930 morioron de fambre d'alto u baixo 1.500.000 cazacos por a colectivización y asentamiento forzato. En a decada de 1950 y prencipios d'a decada de 1960 plegó un fluxo masivo de rusos y tamién i habió una industrialización, a urbanización y a sedentarización forzosa. O paisache d'estepas cambeó por l'agricultura extensiva y as industrias. Cazaquistán declaró a suya independencia en 1991.

Bibliografía editar

  • Amiram Gonen Diccionario de los pueblos del mundo. 1996 Anaya&Mario Muchnik

Referencias editar

  1. (es) Nacidos en el extranjero, residentes en Aragón en 2021. Instituto Aragonés de Estadística